«شرح و تفسیر دعای روز بیست و دوم ماه رمضان»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|«شرح و تفسیر دعای روز بیست و دوم ماه رمضان»
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

متن و ترجمه دعای بیست و دوم ((اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي فِيْهِ أَبْوابَ فَضْلِكَ، وَأَنْزِلْ عَلَيَّ فِيْهِ بَرَكاتِكَ، وَوَفِّقْنِي فِيْهِ لِمُوجِباتِ مَرْضاتِكَ، وَأَسْكِنِّي فِيْهِ بُحْبُوحاتِ جَنَّاتِكَ، يا مُجِيبَ دَعْوَةِ المُضْطَرِّينَ.:ای خدا در این روز به روی من درهای فضل و کرمت را بگشا، و بر من برکاتت را نازل فرما، و بر موجبات رضا و خوشنودیت موفقم بدار، و در وسط بهشت‌هایت مرا مسکن ده‌، ای پذیرنده دعای مضطر پریشان))

شرح و تفسیر دعای بیست ودوم

*******
شرح فراز اول دعا: ((اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي فِيْهِ أَبْوابَ فَضْلِكَ، وَأَنْزِلْ عَلَيَّ فِيْهِ بَرَكاتِكَ: خدا در این روز به روی من درهای فضل و کرمت را بگشا، و بر من برکاتت را نازل فرما))

شرح و تفسیر این فراز اول مبتنی بر شش نکته است که توجه و تامل در این نکات ما را در فهم این فقره از دعای روز بیست و دوم موفق می کند:

نکته اول: به داشته های دیگران هرگز نباید حسادت کرد زیرا هر آنچه دیگران دارند خداوند از فضلش به آنها داده است. به جای حسادت می توان از خداوند درخواست نمود که به او هم از فضلش عطا نماید.

البته باید توجه داشت که دقیقا همان چیزی که به دیگری داده است را نخواهد زیرا آنچه خداوند به دیگران می دهد بر اساس مصالحی است که منطبق بر استعدادها و تلاش های افراد است و شاید مصلحت نباشد دقیقا همان چیز به دیگری داده شود.

بلکه باید از خداوند خواست تا او را هم مورد تفضلش قرار دهد منتها به هر نحو که خودش صلاح می داند. «وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلى‏ بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليماً» (نساء: ۳۲)

نکته دوم: از طرفی وقتی خداوند ابواب فضلش بر کسی گشود او نباید بخل ورزیده و آنچه را که خدا به او تفضل نموده به دیگران انفاق ننماید.

لذا در آیات مربوط به انفاق بارها این نکته آمده است که از آنچه خداوند به شما روزی نموده است انفاق کنید یعنی آنچه دارید تفضل خداست؛ لذا بخل چه جایگاهی می تواند داشته باشد. « وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ يَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لِلَّهِ ميراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ » (آل عمران: ۱۸۰)

نکته سوم: ابواب فضل خداوند اگر بسته شود سنگ روی سنگ نمی ماند و انسان ها در فاصله ی چند روز در آتش گناهان خود و گناهان دیگران خواهند سوخت «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ لَمَسَّكُمْ فيما أَفَضْتُمْ فيهِ عَذابٌ عَظيمٌ» (نور: ۱۴)

لذا خداوند هم از بسیاری از گناهان انسان ها چشم پوشی می کند: «ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرينَ » (بقره: ۶۴) و هم آنان را که دست از گناهان خود بر ندارند و مدام به شرارت پرداخته و زندگی را بر دیگران تنگ کنند از بین می برد. « لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَ لكِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمينَ» (بقره: ۲۵۱)

نکته چهارم: از شرح دعای روز بیست و دوم ماه رمضان فهمیده می شود زمانی انسان می تواند از خداوند بخواهد که درب های تفضلش را به روی او بگشاید که او هم تلاش مناسب را برای بدست آوردن آن چیزی که می خواهد انجام دهد.

لذا خداوند در قرآن بارها از «جستن فضل خداوند» سخن می گوید یعنی باید فضل خدا جست و تنها به دعا اکتفا ننمود: «لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِه» (جاثیه: ۱۲، نحل: ۱۴، اسراء ۶۶، قصص: ۷۳، روم: ۴۶، فاطر: ۱۲)

نکته پنجم: گشوده شدن ابواب فضل الهی نیازمند شکرگذاری فراوان است نمی توان تنها به این دعا اکتفا کرد و از خداوند توفیق شکرگذاری نعمت ها را نخواست:َ «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَني‏ أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُر» (نمل ایه 40) 

نکته ششم؛ ((برکت)) در اصل به معنی ثبات و استقرار چیزی است و این واژه بر هر نعمت و موهبتی که پایدار بماند اطلاق می‏‌گردد؛ بنابراین موجودات بی‏‌برکت آن‌ها هستند که ثبات و قراری ندارند و زود فانی و نابود می‏شوند.

حال ماه رمضان ماه برکت‏ است؛ چرا که انواع نعمت‏ها و مواهب معنوی الهی، همچون باران رحمت بر انسان‌ها نازل می‏‌گردد، که از همه مهم‌تر نزول‏ قرآن مجید «این مائده بزرگ آسمانی» در شب قدر است؛ لذا خداوند درباره آن شب عظیم می‏‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ؛ ما قرآن را در شبی پر برکت‏ نازل کردیم.»

اکنون باید فکر کرد که وقتی گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل می‏‌شوند و بر مؤمنان سلام می‏‌کنند چه لذت و لطف و برکتی دارد؟! وقتی ابراهیم (ع) را در آتش نمرودی افکندند فرشتگان آمدند و بر او سلام کردند و آتش‌بر او گلستان شد، آیا آتش دوزخ به برکت‏ سلام فرشتگان بر مؤمنان در شب قدر «برد» و «سلام» نمی‏‌شود؟

خوشا به حال آنان که با اندیشه و تدبر در شب قدر از زلال معارفش سیراب می‏‌شوند، از دریای بیکران تعالیم آن گوهرها برمی‌گیرند و از بوستان اندرزها و حکمت‌هایش گل‌ها می‏‌چینند.

نکته هفتم: مبارک بودن این ماه این پیام مهم را دارد که ای انسان های مؤمن که به دنبال زیاد نمودن عبادات خود هستید! به کیفیت اعمال خود بیاندیشید نه کمیت آن زیرا اگر اعمال خود را کیفی کنید مشکل کمیت آنها نیز برطرف خواهد شد.

خداوند ماه هایی را قرار می دهد که اعمال شما را در آن چندین برابر می نویسند. و شب هایی را برایتان در نظر می گیرند که اعمال در آن شب ها برابر با هزار ماه برایتان ثبت می شود « لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر» شما نگران حجم اعمالتان نباشید نگران این باشید که آیا اعمالتان قبول شد یا خیر! و بدانید که خداوند تنها از متقین می پذیرد: « إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقينَ» (مائده: ۲۷)، « لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ إِنَّكُمْ كُنْتُمْ قَوْماً فاسِقينَ» (توبه: ۵۳)

نکته هشتم: برکت نام دیگر «رزق غیر مُحتَسَب» است. رزقی که فراتر از حساب و کتاب های مادی و دنیوی است. قرآن این رزق را از آنِ متقین می داند: «مَن يَتَّقِ اللَّهَ يجَعَل لَّهُ مَخْرَجًا، وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ » (طلاق: ۲ و ۳)

متقین زندگی یشان آکنده از برکت است با مقداری درآمد، آبرومندانه زندگی می کنند و با مقداری اعمال صالح اجر زیادی می برند.

ولی آنها که در پی گناه هستند هر چند کارهای خوبی انجام دهند و هر چند برای رفاه زندگی خود تلاش زیادی را انجام دهند ولی از زحمات خود کمتر نتیجه می گیرند.

برکت مضاعف شدن ثمره یک تلاش است. در مقابل برکت، «حبط» است. حبط عمل یعنی از بین رفتن آن و بی خاصیت گشتن آن.

قرآن همانطور که به متقین وعده ی برکت می دهد در مقابل برای آنها که باورهای ایمانی خود را منکر شده اند و از گنهکاری دست نمی شویند وعده ی «حبط» داده است: « مَنْ يَكْفُرْ بِالْإيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُه»‏ (مائده: ۵)

با توجه و تامل کافی دراین نکات می توان فهمید چرارسول همه خوبی ها به روزه دار می آموزد در روز بیست ‌و دوم ماه مبارک رمضان درخواستش ازحق تعالی ((تفضل الهی ونزول برکات)) قرار داده واینگونه دعا نماید: ((اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي فِيْهِ أَبْوابَ فَضْلِكَ، وَأَنْزِلْ عَلَيَّ فِيْهِ بَرَكاتِكَ: خدا در این روز به روی من درهای فضل و کرمت را بگشا، و بر من برکاتت را نازل فرما،))

*******

فراز دوم دعا: ((وَوَفِّقْنِي فِيْهِ لِمُوجِباتِ مَرْضاتِكَ، وَأَسْكِنِّي فِيْهِ بُحْبُوحاتِ جَنَّاتِكَ، يا مُجِيبَ دَعْوَةِ المُضْطَرِّينَ.:ای خدا و بر موجبات رضا و خوشنودیت موفقم بدار، و در وسط بهشت‌هایت مرا مسکن ده‌، ای پذیرنده دعای مضطر پریشان))

شرح و تفسیر این فراز دوم که دو درخواست و حاجت ((توفیق موجبات رضای خدا؛مسکن دروسط بهشت)) درآن آمده است مبتنی برچند نکته است؛

نکته اول؛ این است از منظر قرآن راه قرب به خدا انجام عمل صالح است ولی آنچه مهم است که بایست به آن توجه داشت عمل صالحی که برخاسته از اخلاص ونیت پاک باشد انگیزه عمل جز کسب رضای خدا نباشد، چراکه ملاک درقرب ((کمیت عمل)) نیست بلکه میزان واصل ((کیفیت)) عمل است.

از همین رو قرآن پیوسته به مؤمنین تذکر می دهد که معیار در انجام عمل صلح ((کیفیت عمل)) است نه ((کمیت))، ازهمین رو در ایه (110)سوره کهف می فرماید:(( فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا: صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً؛ پس هر كه به ديدار پروردگارش (در قيامت و به دريافت الطاف او) اميد و ايمان دارد، كارى شايسته انجام دهد. و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نسازد)).

و همچنین درایه (264) سوره بقره می فرماید:(( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‌ كَالَّذِي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ‌:اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! بخشش‌هاى خود را با منّت وآزار باطل نسازيد، همانند كسى كه مال خود را براى خودنمايى به مردم، انفاق مى‌كند و ايمان به خدا و روز رستاخيز ندارد. پس مثال او همچون مَثل قطعه سنگ صافى است كه بر روى آن (قشر نازكى از) خاك باشد (و بذرهايى در آن افشانده شود) پس رگبارى به آن رسد (و همه خاك‌ها و بذرها را بشويد) و آن سنگ را صاف (و خالى از خاك و بذر) رها كند! (رياكاران نيز) از دستاوردشان، هيچ بهره‌اى نمى‌برند وخداوند گروه كافران را هدايت مى‌كند)).

نکته دوم: از منظر قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام بهشت دارای مقامات و درجات و مراتبی است و می‏توان هرکدام را بهشتی دانست و بدون شک تفاوت مقامات اولیاء اللَّه ایجاب می‏‌کند که درجات آن‌ها در بهشت متفاوت باشد بهشت مقربین با اصحاب الیمین متفاوت است و بهشت کسانی که در قله‏‌های ایمان و معرفت و اعمال صالح قرار دارند با کسانی که در مراتب پائین تر هستند فرق دارد، بالاترین مرتبه بهشت((جنات آلفردوس)) است، خداوند متعال به مؤمنینی که توفیق انجام عمل صالح را داشته اند درایه (107) سوره کهف وعده این مرتبه ازبهشت داده است وفرمود: «انَّ الذَّینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُم جَنَّاتُ الفِرْدَوس نُزُلًا:کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند جنات فردوس وسیله پذیرائی از آنان خواهد بود».

و این جنات الفردوس همان وسط بهشت است چرا که در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می‏‌خوانیم که فرمود: «... فَانَّهُ وَسَطُ الجنَّةُ وَ اعْلی الجنَّةِ...؛ هنگامی که از خداوند متعال‏ تقاضا می‌‏کنید، فردوس را تقاضا کنید که وسط بهشت‏ و قسمت اعلی و برتر آن است و بر فراز آن عرش خداست و از فردوس نهرهای بهشتی سرچشمه می‏‌گیرد»در حدیث دیگری از امیرمؤمنان (ع) چنین می‌‏خوانیم: «برای هر چیزی محل اعلائی است و محل اعلای بهشت فردوس است و آن برای محمّد (ص) و آل‏محمّد (ع) است».

صائم و روزه دار برای اینکه درعالم قیامت محشور با اهل بیت علیهم السلام بشود از حق تعالی در خواست می کند اجر عمل وی را وسط بهشت قرار بدهد، از همین رو در این دعای بیست دوم می گوید: ((وَوَفِّقْنِي فِيْهِ لِمُوجِباتِ مَرْضاتِكَ، وَأَسْكِنِّي فِيْهِ بُحْبُوحاتِ جَنَّاتِكَ، يا مُجِيبَ دَعْوَةِ المُضْطَرِّينَ: ای خدا و بر موجبات رضا و خوشنودیت موفقم بدار، و در وسط بهشت‌هایت مرا مسکن ده‌، ای پذیرنده دعای مضطر پریشان))