«شرح و تفسیر دعای روز هفدهم ماه رمضان»

پایگاه اطلاع رسانی بلاغ|«شرح و تفسیر دعای روز هفدهم ماه رمضان»
نگارنده: «مبلغ نخبه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری»

*******

متن و ترجمه دعای روز هفدهم ((اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيْهِ لِصالِحِ الاَعْمالِ، وَاقْضِ لِي فِيْهِ الحَوائِجَ وَالامالِ يا مَنْ لا يَحْتاجُ إِلى التَّفْسِيرِ وَالسُّؤالِ، يا عالِماً بِما فِي صُدُورِ العالَمِينَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطِّاهِرِينَ: ای خدا! مرا در این روز به اعمال صالحه راهنمایی کن، حاجت‌ها و آرزوهایم را برآورده ساز‌، ای کسی که نیازمند شرح و سوال بندگان نیستی، ‌ای خدایی که ناگفته به حاجات و به اسرار خلق آگاهی، بر محمد و آل اطهار او درود فرست.»

*******

شرح فراز اول دعا: ((اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيْهِ لِصالِحِ الاَعْمالِ:ای خدا! مرا در این روز به اعمال صالحه راهنمایی کن))

شرح و تفسیر فراز اول مبتنی بر بیان و توضیح چند نکته است که با تامل درهمین نکات است که می توان به سر و راز این خواسته پی برد.

نکته اول‌؛ راز و سر اینکه صائم و روزه دار نخستن حاجتش از حق تعالی ((صالح الاعمال)) است این است که:

اولا‌‌؛ تنها راه قرب، و رسیدن به ((وصال ولقاء)) الهی در انجام ((عمل صالح)) است، یعنی اعمالی که شارع انجام آن اعمال را امضاء کرده باشد، چرا که در ایه (10) سوره غافر می فرماید: ((مَن كَانَ يُرِيدُ ٱلۡعِزَّةَ فَلِلَّهِ ٱلۡعِزَّةُ جَمِيعًاۚ إِلَيۡهِ يَصۡعَدُ ٱلۡكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلۡعَمَلُ ٱلصَّـٰلِحُ يَرۡفَعُهُۥۚ وَٱلَّذِينَ يَمۡكُرُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِ لَهُمۡ عَذَابٞ شَدِيدٞۖ وَمَكۡرُ أُوْلَـٰٓئِكَ هُوَ يَبُور:کسی که خواهان عزّت است (باید از خدا بخواهد چرا که) تمام عزّت برای خداست؛ سخنان پاکیزه به سوی او صعود می‌کند، و عمل صالح را بالا می‌برد؛ و آنها که نقشه‌های بد می‌کشند، عذاب سختی برای آنهاست و مکر (و تلاش افسادگرانه) آنان نابود می‌شود و به جایی نمی‌رسد))

ثانیا؛ از منظرقران تنها انجام عمل صالح چون نماز، روزه، جهاد، حج، انفاق و ایثار نمی تواند راه رسیدن به ((لقاء)) الهی فراهم نمی کند بلکه می بایست ((صالح اعمال)) باشد یعنی عمل صالحی که آمیخته با اخلاص کامل باشد و در آن انگیزه ای جز رضوان الهی نباشد، چراکه درایه (110)سوره کهف می فرماید: (( فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً: پس هر كه به ديدار پروردگارش (در قيامت و به دريافت الطاف او) اميد و ايمان دارد، كارى شايسته انجام دهد. و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نسازد)) وهمچنین در ایه (9) سوره یونس می گوید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ؛ کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند به کمک ایمانشان آن‌ها را هدایت می‌کند»

به همین دلیل که راه وصال رسیدن به ((لقاءالله)) صالح اعمال است، در این فراز روزه دار نخستین خواسته اش را ازحق تعالی توفیق انجام ((صالح اعمال)) قرار داده ومی گوید: ((اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيْهِ لِصالِحِ الاَعْمالِ:ای خدا! مرا در این روز به اعمال صالحه راهنمایی کن))

*******

فرازدوم دعا ((وَاقْضِ لِي فِيْهِ الحَوائِجَ وَالامالِ يا مَنْ لا يَحْتاجُ إِلى التَّفْسِيرِ وَالسُّؤالِ، يا عالِماً بِما فِي صُدُورِ العالَمِينَ:حاجت‌ها و آرزوهایم را برآورده ساز‌، ای کسی که نیازمند شرح و سوال بندگان نیستی، ‌ای خدایی که ناگفته به حاجات و به اسرار خلق آگاهی))

شرح این فراز دوم ازدعای روز هفدهم مبتنی بر بیان چند نکته بسیار دقیق و قابل تامل است؛

نکته اول؛ حوائج جمع «حاجه» به معناى نیاز به آن چیز به همراه دوست داشتن آن است آمال جمع امل به معنی آرزوهاست که خود بر دو نوع تقسیم می شود:

1- آرزوهای باطل
2- آرزوهای مناسب 

بنابراین عبد در این فراز از دعا از خداوند متعال درخواست دارد که برای او نیازها و خواسته های مناسب را برآورده نماید.

نکته دوم؛ استدلال بر چنین تقاضایی از حق تعالی که آمال و آرزوی بنده اش را براورده کند این است بنده از خدایی چنین تقاضایی دارد که:

اولا؛ خداوند متعال به ظاهر و باطن و سرّ و نهان هر چیز و همه کس آگاه است‌پس برای آگاه بودن از حوائج و آرزوهای انسان نیز نیازمند تفسیر و روشنگری نیست «یَا مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَى التَّفْسِیرِ وَ السُّؤَالِ»

ثانیا؛ در رفع نیاز افراد دو نوع برخورد وجود دارد: یکی اینکه نیازمند از غنی درخواست نماید و بعد او نیازش را برطرف سازد و دیگر آنکه بدون درخواست نیازمند، نیاز و آرزویش را برطرف سازد. خداوند متعال با کرم و بزرگواریش حتی بدون درخواست بندگانش نیاز آنها را برطرف می سازد تا چه رسد به اینکه بندگان از او هم درخواست نمایند ((یَا عَالِماً بِمَا فِی صُدُورِ الْعالَمِینَ))

ثالثا؛ صلوات بر پیامبر و اهل بیتش همراه با خواسته و حاجتش آمیخته و همراه نموده است که قطعا این خواسته‌ که ((صلوات بر پیامبر واهل بیتش)) باشد قابل رد نیست وقتی این خواسته برآورده شد حق تعالی خواسته های دیگر را برآورده می کند چراکه؛

1- پیامبر (ص) فرموده است: ((سَألتُمْ اللهَ حاجَة فَابْدَؤُوا بِالصّلاة عَلَیَّ، فَإنَّ اللهَ تَعالَی أکرَمُ مِن أن یُسئَلَ حاجَتَینِ فَیَقضِی إحداهُما و یَرُدُّ الاخری [المحجّة البیضاء، ج 2، ص 296 ] وقتی از خدا حاجتی را طلب می‏ کنید، ابتداء بر من صلوات بفرستید زیرا کرم خداوند بالاتر از آن است که از میان دو حاجت یکی را برآورده نماید و دیگری را ردّ کند. این روایت را ابوطالب مکّی نقل کرده است.

2- در «عدّة الداعی» از حارث بن مغیرة روایت کرده است، قال: سَمِعتُ أباعَبدِاللهِ علیه السّلام یَقُولُ: إیّاکُم إذا أرادَ أن یَسألَ أحَدُکُم رَبَّهُ شَیئًا مِن حَوائِجِ الدُّنیا حَتَّی یَبدَأ بِالثَّناءِ عَلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ و المِدحَة لَهُ و الصَّلاة عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ یَسألَ اللهَ حاجَتَهُ [حَوائِجَهُ‏]! [عدّة الداعی، ص 147] شنیدم از امام صادق علیه السّلام که می‏فرمود: وقتی که یکی از شما حاجتی از حوائج دنیا را از خدایش طلب می‏ کند، مبادا بدون ثناء و مدح بر پروردگار و صلوات بر پیامبر از خداوند بخواهد، بلکه باید سؤال او پس از این باشد.

3- حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: إنَّ رَجُلًا دَخَلَ المَسجِدَ و صَلَّی رَکعَتَینِ ثُمَّ سَألَ اللهَ عَزَّوَجَلَّ، فَقالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: عَجَّلَ [أعجَلَ‏] العَبدُ رَبَّهُ! و جاءَ آخَرُ فَصَلَّی رَکعَتَینِ ثُمَّ أثنَی عَلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ و صَلَّی عَلَی النَّبِیِّ [وَ آلِه‏]، فَقالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: سَلْ تُعطَ! [عدّة الداعی، ص148 ] شخصی وارد مسجد شد و دو رکعت نماز خواند، سپس از خدا تقاضائی نمود، حضرت رسول فرمودند: نسبت به خداوند عجله کرد. و شخص دیگری آمد و دو رکعت نماز خواند، سپس ثناء بر خداوند گفت و بر پیامبر صلوات فرستاد. حضرت فرمودند: هرچه می ‏خواهی سؤال کن که به تو داده خواهد.

باتوجه به همین سه استدلال است که روزه داره هنگام طلب حاجت ازحق تعالی در روز هفدهم ماه رمضان می گوید: «وَاقْضِ لِي فِيْهِ الحَوائِجَ وَالامالِ يا مَنْ لا يَحْتاجُ إِلى التَّفْسِيرِ وَالسُّؤالِ، يا عالِماً بِما فِي صُدُورِ العالَمِينَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطِّاهِرِينَ.:ای خدا! مرا در این روز به اعمال صالحه راهنمایی کن، حاجت‌ها و آرزوهایم را برآورده ساز‌، ای کسی که نیازمند شرح و سوال بندگان نیستی، ‌ای خدایی که ناگفته به حاجات و به اسرار خلق آگاهی، بر محمد و آل اطهار او درود فرست.»